Ιστορίες Ηρωισμού και θάρρους των Ηλείων στο Επος του 1940
Όταν έρχεται το ημερολόγιο του έτους σε γεγονότα σπουδαία όπως μία εθνική επέτειος σαν την σημερινή που τιμά όλος ο Ελληνισμός, αναπόφευκτα ο νους όλων πηγαίνει στα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν σε αυτήν.
Ωστόσο στο Έπος αυτό έδωσαν την ζωή τους πάνω από 350 αξιωματικοί και οπλίτες από την Ηλεία, που έδωσαν το «παρών» ανάμεσα στους χιλιάδες συμπατριώτες μας από την πρώτη ημέρα των μαχών.
»Ας ξεκινήσουμε την αναφορά μας από τον θρυλικό Πλωτάρχη του υποβρυχίου «Παπανικολής», τον Μίλτωνα Ιατρίδη, του οποίου ο ανδριάντας κοσμεί τον Πύργο και η προτομή του το Κατάκολο. Στις 22 Δεκεμβρίου 1940 ο «Παπανικολής» εντόπισε και καταβύθισε ένα ιταλικό ιστιοφόρο και στην συνέχεια, αξιοποιώντας τις πληροφορίες των Ιταλών αιχμαλώτων, χτύπησε επιτυχημένα μία ιταλική νηοπομπή στην Αδριατική. Οι Ιταλοί μετά την ήττα στην στεριά, δέχονται κρίσιμα πλήγματα και στην θάλασσα.
Ο Βασιλεύς Γεώργιος Β΄ και ο Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς απέστειλαν τιμητικά τηλεγραφήματα στον τότε Δήμαρχο Πύργου Βακαλόπουλο για την επιτυχία του Ιατρίδη που προήχθη επ΄ ανδραγαθία σε Αντιπλοίαρχο και τιμήθηκε με το Χρυσούν Αριστείο Ανδρείας, όπως τιμήθηκαν με πολεμικές διακρίσεις και το πλήρωμα του «Παπανικολής». Το Ναυτικό μας έπαιρνε εκδίκηση για τον τορπιλισμό της «Έλλης».
Ανάλογα τιμητικά τηλεγραφήματα έλαβαν ο Δήμος Πύργου και οι οικείοι του για τον ηρωικό Στρατιώτη εκ Πύργου Διονύσιο Γουρέλη, που αιχμαλώτισε ομάδα Ιταλών στρατιωτών και ανεδείχθη σε ένα πρόσωπο του Έπους. Μάλιστα ο ίδιος με σεμνότητα απέφευγε να μιλά για την επιτυχία του αυτή, όπως είναι οι αυθεντικοί ήρωες.
Ο πρώτος νεκρός από την Ηλεία
Η πόλη των Πατρών δέχθηκε την δολοφονική επίθεση της Ιταλικής Αεροπορίας το πρωινό της Δευτέρας 28 Οκτωβρίου 1940, λίγες μόνο ώρες μετά την επίδοση του ιταλικού τελεσιγράφου στον Πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά. Δεκάδες οι νεκροί και περισσότεροι οι τραυματίες. Τότε φονεύθηκε από εχθρική βόμβα ο εκ Γουμέρου Στρατιώτης Γεώργιος Κοτσιράς του Νικολάου και της Αγγελικής, γεννηθείς το 1918. Είναι ο πρώτος νεκρός Ηλείος του Πολέμου του 1940.
Υπάρχουν άλλες περιπτώσεις θάρρους, όπως του Ταγματάρχου από τον Κοσκινά Αρχαίας Ολυμπίας, Χρήστου Καραχάλιου (του οποίου το όνομα έχει δοθεί στο Στρατόπεδο της ΣΕΤΤΗΛ), που τον Δεκέμβριο του 1940 με δική του αίτηση και ενώ είναι καθηγητής στην σχολή Ευελπίδων, ζητά να τεθεί στην διάθεση της Πρώτης Γραμμής. Εκεί θα βρεθεί μέχρι την υποχώρηση, για να πρωταγωνιστήσει μετά στην Εθνική Αντίσταση.
Αλλά και η τοπική Εκκλησία ήταν παρούσα. Οι ιερείς της Μητροπόλεως Ηλείας, με πρώτο τον τότε Επίσκοπο Αντώνιο, βοηθούν την ενίσχυση του Ηθικού των μετόπισθεν και των οικογενειών των Πολεμιστών, όπως ήταν το κύριο έργο της Εκκλησίας της Ελλάδος στα χρόνια του Πολέμου επί Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσάνθου. Αξίζει να αναφέρουμε και τον τότε Στρατιωτικό ιερέα πατέρα Αχίλλειο Αθανασόπουλο, που μετά τον Πόλεμο υπήρξε Ιεροκήρυξ στην Ηλεία. Τότε πολέμησε για την Πατρίδα ως οπλίτης και μετά έγινε ιερέας και ο εκ Πύργου πατήρ Δημήτριος Χριστόπουλος, που για την προσφορά του αυτή τιμήθηκε και παρασημοφορήθηκε στην αρχή από τον Σύνδεσμο Οπλιτών Νομού Ηλείας και μετά από την Εκκλησία της Ελλάδος επί αειμνήστου Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου.
Ηρωισμοί και πεσόντες
Αξίζει να αναφερθεί ο Συνταγματάρχης Ανδρέας Μπαλοδήμος από το Κολύρι Πύργου, ένας από τους σχεδιαστές των Ελληνικών Νικών, αλλά και ο τότε Λοχαγός Γεώργιος Γεωργίου (του οποίου το όνομα κοσμεί την κεντρική οδό της γενέτειρας του, του Πλατάνου Αρχαίας Ολυμπίας) υπήρξε ο ήρωας της Μάχης του Μολυβδοσκεπάστου, τον Νοέμβριο του 1940, όταν κατέλαβε εχθρικές θέσεις μέχρι να τραυματιστεί σοβαρά από ιταλικά πυρά και να επιτρέψει τιμημένος τραυματίας.
Μία άλλη ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι αυτή του Γεωργίου Μαργαρίτη από τον Κόροιβο Γαστούνης, που στις 27 Οκτωβρίου 1940 έκανε τον γάμο του και την επομένη επιστρατεύθηκε, πήγε στην πρώτη γραμμή και μας άφησε πολύτιμες μαρτυρίες.
Στα υψώματα 631 και στο 613, στο Μάλι Κιπαρόιτ (περιοχές πέριξ της Χειμάρρας, στην οποία εισήλθε ο Ελληνικός Στρατός στις 22 Δεκεμβρίου 1940) θα πέσουν πολλοί Ηλείοι που ανήκαν στο 12ο Σύνταγμα Πατρών. Ανάμεσά τους στις 12 Δεκεμβρίου ο Νικόλαος Τερζής από την Γαστούνη, στις 15 Δεκεμβρίου ο Κωνσταντίνος Ντούνης από την Ορεινή Λαμπείας, στις 17 του μηνός, ο 27χρονος Ζαχαρίας Ζαχαρόπουλος από τα Άσπρα Σπίτια (στο ύψωμα 613), ο Τρύφων Μπαμπίλης από τον Ελαιώνα Πύργου και ο Νικόλαος Μιχαλόπουλος από την Αμαλιάδα. Στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας στις 30 Δεκεμβρίου 1940 πέφτει ηρωικά ο Αντώνιος Δουφεξής από το Βουπράσιο.
Οι μάχες του Ιανουαρίου 1941 επικεντρώνονται στην περιοχή Σκουτάρας. Το Σάββατο στις 4 του μηνός σκοτώνεται ο εκ Χαβαρίου Γεώργιος Καράμπελας, που ήταν λογιστής και είχε διατελέσει επικεφαλής της Ε.Ο.Ν. Χαβαρίου. Την ίδια ημέρα και ο 25χρονος Νικόλαος Αλεξανδρόπουλος από το Βούναργο.
Τον Φεβρουάριο του 1941 πέφτει ηρωικά ο Πραξιτέλης Κονδύλης, Λοχαγός, από την Αρχαία Ολυμπία.
Ο δήμος της Αρχαίας Ολυμπίας έχει τιμήσει τον Πραξιτέλη Κονδύλη και υπάρχει και προτομή του στην Πόλη
Στην Μάχη των Οχυρών-Η προσφορά των αμάχων και του Ερυθρού Σταυρού
Αν πάμε και στην θρυλική μάχη των Οχυρών Μεταξά, με την έναρξη της γερμανικής επιθέσεως (6 Απριλίου 1941), και εκεί υπήρξαν Ηλείοι μαχητές. Ο Γεώργιος Αγιαννιτόπουλος από τα Σαβάλια ήταν στο Ιστίμπεη καθώς και ο Ηλείος Λοχαγός Θεοδωρόπουλος Ευστάθιος από την Καλλιθέα Ολυμπίας (ήταν Διοικητής του Οχυρού Μαλιάγκα) και με τόλμη αντιμετώπισαν την Γερμανική επίθεση. Ήταν ο μόνος Ηλείος διοικητής σε ένα από τα 21 οχυρά.
Ανήμερα του Πάσχα του 1941, Κυριακή πρωί στις 20 Απριλίου, και ενώ το Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων δέχεται τραυματίες του Μετώπου, ενός μετώπου που υποχωρούσε κατόπιν της Γερμανικής επιθέσεως, οι αδελφές του Ερυθρού Σταυρού προσφέρουν τις υπηρεσίες τους όλη την Μεγάλη Εβδομάδα. Τότε γερμανικά αεροσκάφη, μη σεβόμενα την έννοια του Στρατιωτικού Νοσοκομείου, βομβαρδίζουν το Νοσοκομείο σκοτώνοντας 57 άτομα. Ανάμεσα τους και 6 αδελφές Νοσοκόμες, 3 εθελόντριες και 3 διπλωματούχες, που έμειναν εκεί πιστές στο Χρέος. Η 30χρονη Ελένη Μητροπούλου-Χατζηγιάννη από τον Πύργο (την οποία η πόλη μας έχει τιμήσει με προτομή) πέφτει νεκρή στον βωμό της Ελευθερίας και του καθήκοντος στον συνάνθρωπο. Την σκηνή του βομβαρδισμού μου την είχε αφηγηθεί όπως την εβίωσε τότε στα Ιωάννινα προ μηνών ο αείμνηστος στρατιώτης το 1940 Μήτσος Μαλλιόπουλος. Λίγο μετά από ανάλογη γερμανική επίθεση θα φονευθεί ο Πύργιος Αξιωματικός Διομήδης Πετρόπουλος.
Αλλά και από τους αμάχους, δράση στο μέτωπο είχαν η Αθηνά Τσιτσή -Παπαδοπούλου, 100 ετών σήμερα, και ο αείμνηστος Βασίλειος Παπαδόπουλος με καταγωγή από την Θεσπρωτία που σε εκδήλωση στον Πύργο το 2018 τους απονεμήθηκε από εκπρόσωπο του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας τιμητικό μετάλλιο για την προσφορά τους στην πατρίδα. Η Αθηνά Τσιτσή, 18 χρονών τότε ως νεαρή κοπέλα ετοίμαζε και μετέφερε με άλλες γυναίκες της Ηπείρου τρόφιμα και ρούχα για τους στρατιώτες στο μέτωπο, ενώ ο Βασίλειος Παπαδόπουλος, ένα 12χρονο τότε τσοπανόπουλο, μετέφερε μηνύματα του Ελληνικού Στρατού και στα σύνορα Θεσπρωτίας- Αλβανίας.
Τους πεσόντες αυτούς τους τιμάμε στην Ηλεία μία Κυριακή μετά την 28η Οκτωβρίου στην Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Φραγκαπηδήματος, όπου βρίσκεται χώμα από το Στρατιωτικό Νεκροταφείο Βουλιαράτων Βορείου Ηπείρου, με πρωτοβουλία του Συνδέσμου Οπλιτών Ηλείας.
Καταγράφουμε μερικά από τα περιστατικά ηρωισμού εδώ. Που αποδεικνύουν μία ακόμη προσφορά της Ηλείας στους αγώνες του Ελληνισμού.
Γεώργιος Διον. Κουρκούτας
Φιλόλογος- συγγραφέας