570 χρόνια από την πτώση της Βασιλεύουσας- Ο αγνός αυτοκράτορας και η Αλωση της Πόλης

570 χρόνια από την πτώση της Βασιλεύουσας
Ο αγνός αυτοκράτορας
και η Αλωση της Πόλης

Γράφει ο Θεόδωρος Λάμπρος
(*ΒΑ Modern History (London Guildhall University)
*MA Mediterranean Studies (University Of London)
(Ιστορικός – Συγγραφέας – Τακτικό Μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Νοτιοδυτικής Ελλάδας – Αρχισυντάκτης στο ενημερωτικό πόρταλ skalistiri.news – Διαχειριστής του ιστορικού πόρταλ “Το skalistiri.news σκαλίζει το 1821” και Αναβιωτής του 1821
[email protected]).

«Το δε την πόλιν σοι δούναι, ουτ’ εμόν εστιν ουτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη
κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα ζωής ημών».
Αυτά τα λόγια ανήκουν στον τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και αντικατοπτρίζουν την αγνή προσωπικότητα του που ενώ είχε την ευκαιρία να διαφύγει από την Κωνσταντινούπολη και να σωθεί, προτίμησε να την υπερασπιστεί και να πέσει σαν αγνός στρατιώτης κάτω από τα τείχη της σαν άλλος Λεωνίδας στις Θερμοπύλες.

Τα μεστά και γεμάτα ουσία λόγια του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου προς τον Πρέσβη του Μωάμεθ στις 21 Απριλίου 1453 ήταν τα εξής.
«Το να σου παραδώσω την πόλη ούτε στις δικές μου προθέσεις είναι ούτε σε κανενός άλλου απ’ όσους κατοικούν σ’ αυτή, γιατί όλοι με κοινή απόφαση (που πήραμε) με τη δική μας αβίαστη θέληση θα πεθάνουμε και δε θα υπολογίσουμε τη ζωή μας» (Από το χρονικό του Ιωάννη Φραντζή). Αυτός ήταν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Ο αγνός αγωνιστής και τελευταίος αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Σήμερα συμπληρώνονται 570 χρόνια από την Άλωση της Βασιλεύουσας. Η αποφράδα μέρα 29 Μαΐου 1453 σηματοδότησε το τέλος της χιλιόχρονης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς Τούρκους του Μωάμεθ.

Η πορεία προς την πτώση

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου 1453 σήμανε την υποδούλωση του Ελληνισμού στους Οθωμανούς Τούρκους. Η πτώση της Πόλης ήταν απόρροια της βαθμιαίας παρακμής της που ξεκίνησε από τον 11ο αιώνα και συνεχίστηκε μέχρι την πτώση της στις 29 Μαΐου 1453. Μέσα σε αυτούς τους τέσσερις αιώνες σημειώθηκαν αρκετά γεγονότα που έπληξαν αρκετά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Γεγονότα όπως οι καθοριστικές και μοιραίες μάχες στο Μάντζικερτ (1071 μ.Χ.), Μυριοκέφαλο (1176 μ.Χ), η άλωση της πόλης από τους Λατίνους (1204), καθώς και η εξάπλωση των Οθωμανών Τούρκων στα Βαλκάνια, είχαν σαν αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της έκτασης του Βυζαντίου (που το 1453 περιελάμβανε τη πόλη της Κωνσταντινούπολης και το Δεσποτάτο του Μυστρά) και την τελική πτώση της από τις στρατιές του Μωάμεθ.

Το Μάντζικερτ (1071 μ.Χ) υπήρξε μια από τις σημαντικότερες στρατιωτικές αποτυχίες των Βυζαντινών και είχε τραγικά αποτελέσματα για τις κτήσεις του Βυζαντίου στη Μικρά Ασία. Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Ρωμανός Διογένης, ένας έμπειρος και ικανός στρατιωτικός αποφάσισε να εκστρατεύσει στην Μικρά Ασία για να αντιμετωπίσει τον νέο κίνδυνο του Βυζαντίου που άκουγε στο όνομα Σελτζούκοι Τούρκοι. Η προσπάθειά του όμως βρήκε σημαντικά εμπόδια.

Το ένα ήταν η κατάσταση στον στρατιωτικό τομέα που βρισκόταν σε αποσύνθεση και το άλλο εμπόδιο ήταν η πολιτική αντιπαράθεση που μεταφράστηκε σε σύγκρουση με την ισχυρή αριστοκρατία της Πόλης. Η Αρμένικη πόλη του Μάντζικερτ, νότιο – ανατολικά της λίμνης Βάν, στάθηκε η ταφόπλακα του Ρωμανού.
Ο συγκριτικά μεγαλύτερος, αλλά ετερογενής στρατός του κατασφάχτηκε από τις δυνάμεις του Σελτζούκου Αλπ Αρσλάν. Σημαντικό επίσης ρόλο στην ήττα του Ρωμανού στο Μάντζικερτ έπαιξε και η προδοσία του Ανδρόνικου Δούκα.

Έναν αιώνα αργότερα ο Βυζαντινός στρατός υπέστη ταπεινωτική ήττα στο Μυριοκέφαλο (1176 μ.Χ). Το αποτέλεσμα ήταν να χαθεί πλέον οριστικά η Μικρά Ασία για το Βυζάντιο και να απομείνουν μόνο μερικά παράλια στη Βορειοανατολική γωνιά της. Η αντίστροφη μέτρηση για την συρρίκνωση της έκτασης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είχε αρχίσει. Στην συνέχεια η εξασθενημένη αυτοκρατορία θα περάσει στην δυναστεία των Αγγέλων. Αυτοκράτορες που ενδιαφέρονταν για την δική τους καλοπέραση παρά για τις πραγματικές ανάγκες της λαβωμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι εσωτερικές έριδες και διχόνοιες τους που μεταφράστηκαν σε τυφλώσεις και φυλακίσεις έστρεψαν τους Λατίνους Σταυροφόρους στην Κωνσταντινούπολη.

Η 13η Απριλίου 1204 έμεινε στην ιστορία ως η μέρα που η Κωνσταντινούπολη κυριεύθηκε από τους Σταυροφόρους. Η πόλη επί τρεις ημέρες γνώρισε την λεηλασία και την βαρβαρότητα από τους Λατίνους κατακτητές.

Το τέλος μιας υπερδύναμης

Η περίοδος (1204 έως και 1453) είναι η τελευταία και πιο δραματική στην ιστορία της χιλιόχρονης Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους επιτάχυνε την αποσύνθεση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Οι Λατίνοι κατάφεραν για πενήντα επτά χρόνια (1204 – 1261 μ.Χ) να κυριαρχήσουν στο Βυζαντινό κράτος. Το τελευταίο διαμοιράστηκε σε Βαρονίες και φέουδα κατά το πρότυπο των Δυτικών κρατών. Η Κωνσταντινούπολη επανήλθε το 1261 κάτω από την κυριαρχία των Βυζαντινών με αυτοκράτορα τον Μιχαήλ Παλαιολόγο. Ήταν όμως πολύ αργά μιας και η αυτοκρατορία ήταν πλέον διαμελισμένη και συρρικνωμένη και η Βασιλεύουσα λεηλατημένη και σε κατάσταση πλήρους αποσύνθεσης. Επιπλέον οι εμφύλιοι πόλεμοι των Βυζαντινών έκαναν ακόμα πιο χειρότερη την θέση της Κωνσταντινούπολης η οποία έμελλε να αντιμετωπίσει τους Οθωμανούς Τούρκους που είχαν κάνει την εμφάνιση τους στα Ανατολικά σύνορα της.

H Τουρκική επέκταση στα Βαλκάνια

Ο 14ος αιώνας είναι ο αιώνας της Τουρκικής επέκτασης στα Βαλκάνια.
Οι Οθωμανοί Τούρκοι ύστερα από την κατάληψη των Ανατολικών περιοχών της Αυτοκρατορίας, αρχίζουν την ολοκληρωτική κατάληψη των Βαλκανίων. Οι Οθωμανικές επιτυχίες εναντίον των Σέρβων στον ποταμό Μαρίτσα (1379) και την μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389) ήταν οι πιο αποφασιστικές για την κατάληψη των Βαλκανίων. Το Βυζαντινό κράτος και η Βουλγαρία έγιναν Τούρκοι υποτελείς.
Η κυρίως Ελλάδα (εκτός από το Δεσποτάτο του Μυστρά καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς). Η προσπάθεια των χριστιανικών κρατών να βοηθήσουν την Κων/λη που απειλούνταν από τους Οθωμανούς, κατέληξε σε ολοκληρωτική καταστροφή.

Οι μάχες της Νικόπολης και της Βάρνας (1396 και 1444 ) αντίστοιχα, κατέληξαν σε σφαγή των Συνασπισμένων Χριστιανικών κρατών. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης ήταν αποτέλεσμα όλων αυτών των παραγόντων που αναφέραμε.

Το ιστορικό της πολιορκίας
Όταν ο τεράστιος για τα δεδομένα της εποχής στρατός του Μωάμεθ πλησίασε τα τείχη της Βασιλεύουσας, έγινε αντιληπτό από τους πολιορκούμενους πως πολύ δύσκολα θα κατάφερναν να βγουν νικητές. Παρά ταύτα δεν αποθαρρύνθηκαν.

Ο Μωάμεθ εντόπισε το πιο αδύνατο σημείο της άμυνας στην κοιλάδα του Λύκου απέναντι από την πύλη του Αγίου Ρωμανού, όπου και αποφάσισε να τοποθετήσει τα περισσότερα από τα πυροβόλα του. Ανάμεσα τους υπήρχε και το πολύ μεγάλο πυροβόλο που κατασκεύασε ο Ούγγρος Ουρβανός έναντι αδράς αμοιβής.
Από πλευράς πολιορκημένων απέναντι στον Τουρκικό στρατό, ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αντιπαρέταξε 7.000 μαχητές εκ των οποίων οι 2.000 ήταν Λατίνοι, Βενετοί και Γενουάτες.
Ανάμεσα τους κι επίλεκτο σώμα 700 στρατιωτών υπό τον Γενουάτη στρατιωτικό Ιωάννη Ιουστινιάνη που ο αυτοκράτορας διόρισε αρχιστράτηγο.

Πριν την έναρξη της πολιορκίας επιδιορθώθηκαν κατά το δυνατόν τα τείχη της Πόλης χωρίς να γίνουν όμως όλες οι εργασίες που έπρεπε.
Η Κωνσταντινούπολη έμπαινε σε έναν κρίσιμο αγώνα επιβίωσης με ελάχιστους υπερασπιστές και αδύναμα τείχη, που είχαν ζωή 1.000 ετών.

Η πολιορκία ξεκίνησε στις 7 Απριλίου 1453 και γρήγορα έγινε αντιληπτό πως τα τείχη δεν θα μπορούσαν να αντέξουν τα πλήγματα των πυροβόλων του Μωάμεθ που έριχναν πέτρινα βλήματα μεγάλου όγκου και βάρους με αποτέλεσμα τα τείχη να υποστούν σημαντικές φθορές. Οι πολιορκημένοι κατά την διάρκεια της νύχτας τα επισκεύαζαν όσο μπορούσαν χρησιμοποιώντας χώμα, πέτρες και άλλα υλικά.

Ο στρατός του Μωάμεθ επιχείρησε πολλές φορές να διασπάσει την άμυνα και να εισέλθει στην πόλη δια μέσου των γκρεμισμένων τειχών χωρίς αποτέλεσμα.
Στις 21 Μαΐου, ο Μωάμεθ ζήτησε την παράδοση της Κωνσταντινούπολης, υποσχόμενος στον αυτοκράτορα ότι θα ήταν ελεύθερος να μεταβεί αυτός και ο λαός του όπου ήθελε και να ζήσει πλουσιοπάροχα, το υπόλοιπο της ζωής του.
Μετά την απάντηση του Κωνσταντίνου που γράψαμε στην αρχή αυτού του αφιερώματος ο πόλεμος ξεκίνησε σκληρότερος από ποτέ.

Στις 27 Μαΐου άρχισε σφοδρός βομβαρδισμός που είχε ως αποτέλεσμα την κατάπτωση των τειχών, σε μήκος τουλάχιστον 400 μέτρων στην πύλη του Αγίου Ρωμανού. Σε αυτό το σημείο, το πιο επικίνδυνο της άμυνας, διάλεξε να πολεμήσει και ο Κωνσταντίνος με τον Ιουστινιάνη και το επίλεκτο σώμα Ελλήνων και Γενουατών.

Ξημερώματα της 29ης Μαΐου ξεκίνησε η μεγάλη επίθεση των Τούρκων, από όλα τα σημεία των τειχών. Ειδικά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού ο Μωάμεθ διέθεσε τα καλύτερα στρατεύματα του. Η επίθεση διεξήχθη σε τρία κύματα.
Πρώτοι επιτέθηκαν οι χριστιανοί σύμμαχοι των Τούρκων, κατόπιν οι άτακτοι, οι επονομαζόμενοι και Βαζιβαζούκοι και τελευταίοι οι Γενίτσαροι, το επίλεκτο σώμα του Τουρκικού στρατού που ήταν και σωματοφυλακή του Μωάμεθ.
Τα δυο πρώτα κύματα των επιτιθέμενων υπέστησαν πανωλεθρία.

Το ίδιο θα συνέβαινε και με τους Γενίτσαρους, αν στην πιο κρίσιμη στιγμή της μάχης δεν τραυματιζόταν θανάσιμα ο Ιουστινιάνης. Ο τραυματισμός του αρχιστρατήγου, σε συνδυασμό με την είσοδο μικρού τουρκικού τμήματος από μια ξεχασμένη ανοικτή πυλίδα την Κερκόπορτα έσπειρε πανικό στις τάξεις των αμυνομένων, οπότε η άμυνα κατέρρευσε.

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και οι συν αυτώ υπερασπιστές της πόλης έπεσαν μαχόμενοι ηρωικά σαν απλοί στρατιώτες. Ακολούθησαν απερίγραπτες βιαιότητες, σφαγές και βανδαλισμοί που κράτησαν τρεις μέρες, όπως είχε υποσχεθεί ο Μωάμεθ στις ορδές του.

Ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου σαν αγνός Έλληνας αντιστάθηκε με τις λιγοστές δυνάμεις που είχε και έπεσε ηρωικά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού σαν απλός στρατιώτης. Το μυστήριο της Κερκόπορτας που για πολλούς έκρινε την τύχη της Κωνσταντινούπολης θα εξακολουθεί να μας προβληματίζει και να μας θυμίζει τις τελευταίες στιγμές του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και της Βασιλεύουσας.

ΛΕΖΑΝΤΕΣ

ΦΩΤΟ – ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ – ΣΚΑΝΑΡΙΣΤΗ 1 – Ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε μαχόμενος σαν απλός στρατιώτης. Υπήρξε ένας αγνός αυτοκράτορας που πολέμησε για τα ιδανικά της πατρίδας του και δεν άφησε ούτε για μια στιγμή ενώ μπορούσε τους συναγωνιστές του και τον λαό της Πόλης.

ΦΩΤΟ – ΚΕΡΚΟΠΟΡΤΑ – ΣΚΑΝΑΡΙΣΤΗ 2 Η Κερκόπορτα στο τείχος της Κωνσταντινούπολης. Το μυστήριο της που για πολλούς έκρινε την τύχη της Κωνσταντινούπολης θα εξακολουθεί να μας προβληματίζει και να μας θυμίζει τις τελευταίες στιγμές του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και της Βασιλεύουσας.

ΦΩΤΟ – Alosi Konstandinoupolis – Σήμερα συμπληρώνονται 570 χρόνια από την Άλωση της Βασιλεύουσας. Η αποφράδα μέρα 29 Μαΐου 1453 σηματοδότησε το τέλος της χιλιόχρονης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς Τούρκους του Μωάμεθ.