Γράφει ο Θεόδωρος Λάμπρος: Ογδόντα ένα χρόνια από την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου- Το μεγαλύτερο σαμποτάζ των Βαλκανίων

Ογδόντα ένα χρόνια από την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου Το μεγαλύτερο σαμποτάζ των Βαλκανίων

* Mια από τις σημαντικότερες σελίδες στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας

* Η επιχείρηση ανατίναξης της γέφυρας απέκοψε την συντομότερη και ασφαλέστερη αρτηρία ανεφοδιασμού των εχθρικών υπό τον Ρόμελ δυνάμεων στη Βόρεια Αφρική

Γράφει ο Θεόδωρος Λάμπρος
*ΒΑ Modern History (London Guildhall University)
*MA Mediterranean Studies (University Of London) (Ιστορικός – Συγγραφέας – Τακτικό Μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Νοτιοδυτικής Ελλάδας – Αρχισυντάκτης στο ενημερωτικό πόρταλ skalistiri.news – Διαχειριστής του ιστορικού πόρταλ “Το skalistiri.news σκαλίζει το 1821” – Αναβιωτής του 1821 – Σεναριογράφος της μικρού μήκους δραματοποιημένης ταινίας – ντοκιμαντέρ «Γεωργάκης Ολύμπιος – Ο Δαυλός της Ελευθερίας»)

Στις 25 Νοεμβρίου 1942 γράφτηκε μια από τις σημαντικότερες σελίδες στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου από τις Αντιστασιακές ομάδες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ με την συνδρομή Βρετανών κομάντος υπήρξε κορυφαία αντιστασιακή πράξη κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Σε αυτό το μεγάλο για την Ελλάδα ιστορικό γεγονός καθοριστική υπήρξε η συμβολή του αρχηγού του ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη που χωρίς την καθοριστική συμβολή του η όλη επιχείρηση ανατίναξη της γέφυρας δεν θα είχε αίσιο τέλος.

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1942, μια ομάδα αποτελούμενη από δώδεκα κομάντος με επικεφαλής τον Βρετανό Ταξίαρχο Έντυ Μάγιερς (φωτό) και τον Ελληνομαθή Ταγματάρχη Κρις Μόνταγκιου Γούντχάους, έπεσε με αλεξίπτωτα στην περιοχή της Γκιώνας. Ανάμεσα τους ήταν ο Έλληνας Θεμιστοκλής Μαρίνος και ένας Κύπριος με το κωδικό όνομα «Γιάννης». Σκοπός τους ήταν να έλθουν σε επαφή με Έλληνες αντάρτες και να υλοποιήσουν την επιχείρηση «Χάρλινγκ», που είχε σχεδιάσει το συμμαχικό στρατηγείο στο Κάιρο. Το σχέδιο συνίστατο στην ανατίναξη μιας εκ των τριών γεφυρών Παπαδιάς, Ασωπού και Γοργοπόταμου (και οι τρεις βρίσκονται στον ορεινό όγκο του Μπράλλου), πάνω από τις οποίες διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Αθηνών.

Ήταν η μοναδική αξιόπιστη δίοδος προς τα λιμάνια της Νότιας Ελλάδας και η αχρήστευσή της θα προκαλούσε τη διακοπή του ανεφοδιασμού της Γερμανικής στρατιάς του Ρόμελ στη Βόρειο Αφρική. Τις επόμενες ημέρες ο Βρετανός Ταξίαρχος Έντυ Μάγιερς με τον Λοχαγό Χάμσον κατόπτευσαν και τις τρεις πιθανές για σαμποτάζ περιοχές και έκριναν ότι η γέφυρα του Γοργοπόταμου ήταν ο ευκολότερος στόχος. Έπρεπε όμως να εξασφαλίσουν την υποστήριξη των αντάρτικων ομάδων, για να έχει πιθανότητες επιτυχίας η επιχείρηση. Στις 19 Νοεμβρίου ο Μάγιερς, έσπευσε προς συνάντηση με τον αρχηγό της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΔΕΣ Ναπολέοντα Ζέρβα στο χωριό Μαυρολιθάρι Φωκίδας. Την επόμενη μέρα έφτασε και ο αρχηγός του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης.

Όλοι συμφώνησαν ότι στόχος του σαμποτάζ θα ήταν η γέφυρα του Γοργοποτάμου. Τρεις μέρες αργότερα έγινε η κατόπτευση του χώρου από κοινή ομάδα ανταρτών και στις 22 Νοεμβρίου καταστρώθηκε το τελικό σχέδιο. Η επιχείρηση ορίστηκε για την νύχτα της 25 ης Νοεμβρίου. Η γέφυρα του Γοργοπόταμου, φυλασσόταν από 100 Ιταλούς και πέντε Γερμανούς στρατιώτες. Η φρουρά διέθετε βαριά πυροβόλα και οπλοπολυβόλα και η εξουδετέρωσή της απαιτούσε γρήγορες ενέργειες. Στην επιχείρηση αποφασίστηκε να λάβουν μέρος 150 άνδρες (86 του ΕΛΑΣ, 52 του ΕΔΕΣ και οι 12 κομάντος). Το σχέδιο προέβλεπε την εξουδετέρωση ή την παρενόχληση της φρουράς από τους αντάρτες, την ώρα που οι κομάντος θα τοποθετούσαν τα εκρηκτικά για την ανατίναξη της γέφυρας.

Ιστορική ανατίναξη

Στις 11.07 το βράδυ της 25 ης Νοεμβρίου, εκδηλώθηκε η επίθεση εναντίον της φρουράς και στα δυο άκρα της γέφυρας. Όλα κυλούσαν σύμφωνα με το σχέδιο και στις επόμενες ώρες ανατινάχθηκε ένα τμήμα της γέφυρας για να ακολουθήσει στη συνέχεια η ανατίναξη ενός δεύτερου, που την έβγαλε οριστικά εκτός λειτουργίας. Εν τω μεταξύ, ένα τρένο με Ιταλούς στρατιώτες εμποδίστηκε από τους αντάρτες και δεν μπόρεσε να προσφέρει ενισχύσεις. Στις 4.30 το πρωί, και ο τελευταίος αντάρτης είχε αποχωρήσει από την περιοχή του σαμποτάζ και βρισκόταν στην τοποθεσία Καλύβια, όπου ήταν το σημείο συνάντησης.

Από τους 150 άνδρες που έφεραν εις πέρας την επιχείρηση «Χάρλινγκ», μόνο τέσσερις τραυματίστηκαν, ενώ η φρουρά της γέφυρας έχασε 20 με 30 στρατιώτες. Σε αντίποινα, λίγες ημέρες αργότερα στον χώρο της κατεστραμμένης γέφυρας εκτελέστηκαν 19 Έλληνες πατριώτες. Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες και δυσκολότερες δολιοφθορές κατά την διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Προκάλεσε τον θαυμασμό ολόκληρης της κατεχόμενης Ευρώπης και έδωσε κουράγιο στον δοκιμαζόμενο Ελληνικό λαό. Η επιχείρηση ανατίναξης της γέφυρας απέκοψε την συντομότερη και ασφαλέστερη αρτηρία ανεφοδιασμού των εχθρικών υπό τον Ρόμελ δυνάμεων στη Βόρεια Αφρικ

Όταν αυτή πραγματοποιούνταν, στις 25 προς 26 Νοέμβρη 1942, η 8 η υπό τον Μοντγκόμερι στρατιά είχε μεν κερδίσει τη μάχη στο Ελ Αλαμέιν και ανακαταλάβει Τομπρούκ και Βεγγάζη, όμως είχε σταματήσει προσωρινά την προέλασή της, που ξανάρχισε στις 12 Δεκεμβρίου. Στο κρίσιμο διάστημα του σταματήματος αυτής της προέλασης, 27 Νοέμβρη – 12 Δεκέμβρη 1942, αν ο Ρόμελ έπαιρνε ενισχύσεις, μπορούσε να ανατρέψει την εις βάρος των δυνάμεων κατάσταση. Η ανατίναξη της γέφυρας του στέρησε αυτή τη δυνατότητα και τον ανάγκασε σε συνεχή υποχώρηση. Το 1982 η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου καθιέρωσε την επέτειο της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου ως επίσημο εορτασμό της Εθνικής Αντίστασης.

Ο Άρης Βελουχιώτης υπήρξε ο ηγέτης της εθνικής αντίστασης κατά την περίοδο της Κατοχής. Το πραγματικό του όνομα ήταν Θανάσης Κλάρας. Σπούδασε στη Γεωργική Σχολή Λάρισας και το 1924 εντάχθηκε στην κομμουνιστική νεολαία. Κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου εξορίστηκε και αποφυλακίστηκε. Πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο το 1940 και από τον Νοέμβριο του 1941 άρχισε να οργανώνει ένοπλη αντίσταση στην περιοχή της Ρούμελης. Η συμβολή του στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου στον Νοέμβριο του 1942 υπήρξε καταλυτική. Το σχέδιο της επιχείρησης πήρε την τελική του μορφή μετά από έντονες παρατηρήσεις του Άρη Βελουχιώτη αλλά με συμβιβασμούς καθ’ υπόδειξη των Άγγλων.

Η γέφυρα φυλασσόταν από ισχυρές δυνάμεις. 60 ΕΛΑΣίτες υπό τον Κωστούλα χτύπησαν το νότιο φυλάκιο της γέφυρας και μετά από 18 λεπτά το κατέλαβαν. Οι ΕΔΕΣίτες στα πρώτα πυρά του Βορείου φυλακίου υποχώρησαν, με αποτέλεσμα πολύτιμος χρόνος να χαθεί και οι αμυνόμενοι να αναδιοργανωθούν. Στη φάση αυτή ο αρχηγός του ΕΔΕΣ Ναπολέων Ζέρβας ζήτησε την ματαίωση της επιχείρησης, αλλά ο Άρης έδωσε εντολές στην εφεδρική ομάδα του αποτελούμενη από 30 αντάρτες υπό τον Νικηφόρο να επιτεθεί με αποτέλεσμα την κατάληψη και του Βορείου φυλακίου. Η γέφυρα ανατινάζεται και σείεται όλη η γύρω περιοχή μέχρι την Λαμία.

Το μεγάλο σαμποτάζ, το μεγαλύτερο στα Βαλκάνια παρά τον καθαρό τορπιλισμό του από Άγγλους – Ζέρβα, ήταν πια γεγονός. Για αυτό και η πίκρα του Κρίς Μόνταγκιου Γουντχάουζ: «χωρίς τον Άρη δεν θα πετύχαινε». Αλλά να όπως αποδείχτηκε και η αφανής, για την στιγμή, Αγγλο – Γερμανική «συνεργασία», η άλλη πλευρά των «Συμμάχων» μας Άγγλων.

Οι Γερμανοί, παρ΄ότι έμαθαν πως ακριβώς έγιναν τα πράγματα , επικήρυξαν μόνο τον Ζέρβα για το σαμποτάζ, διαφημίζοντας τον. Στόχος όλων τους, η δυσφήμηση του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και του Άρη Βελουχιώτη. Ήθελαν να υπονομέψουν, να διαλύσουν την Εθνική αντίσταση με κάθε τρόπο. Για αυτό και το Αγγλικό BBC «κατήγγειλε» και με εντολή της Ελληνικής κυβέρνησης του Καϊρου ότι ο Άρης Βελουχιώτης με τους αντάρτες του το σκασαν από την μάχη και ο Ζέρβας κατέλαβε και κατέστρεψε τη γέφυρα. Η παραποίηση σε όλο της το μεγαλείο.