Μεγάλη Δευτέρα: Ξεκίνησε η εβδομάδα των Παθών του Ιησού Χριστού – Οι συμβολισμοί και τα έθιμα της ημέρας

Ξεκίνησε η εβδομάδα των Παθών του Ιησού Χριστού. Στα λαϊκά θρησκευτικά έθιμα του ελληνικού λαού η εβδομάδα πριν το Πάσχα θεωρείται από τις αγιότερες και πλέον σεβάσμιες χρονικές περιόδους του ετήσιου εορτολογικού κύκλου.

Καταρχήν χαρακτηρίζεται από αυστηρή νηστεία, συνήθιζαν μάλιστα να τηρούν και «τριήμερο», δηλαδή κατά τις τρεις πρώτες μέρες, ως και την Μεγάλη Τετάρτη να μην τρώνε τίποτε, αλλά να πίνουν μόνο το βράδυ νερό.

Γενικότερα, η εβδομάδα αυτή είναι εθιμικά καθιερωμένος χρόνος μεγάλης περισυλλογής, εκκλησιασμού και εκτέλεσης θρησκευτικών καθηκόντων, όπως η εξομολόγηση, η μετάληψη και οι πάσης φύσεως ελεημοσύνες και αγαθοεργίες.

Η ζωή του Ιωσήφ – Το περιστατικό της άκαρπης συκιάς

Για τις άγιες ημέρες και τι συμβολίζουν έχει μιλήσει στο ethnos.gr ο αρχιμανδρίτης π. Νικόδημος Σκρέττας και ο κ. Μανόλης Γ. Βαρβούνης, καθηγητής Λαογραφίας και πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.

Την Παρασκευή της έκτης εβδομάδος των Νηστειών κλείνει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή και λαμβάνει τέλος το μακρύ πέλαγος της νηστείας και της εντατικότερης προσευχής.

Οι χριστιανοί, ως νέος λαός του Θεού, αγνισμένος ημέρες σαράντα όπως παλιά ο Μωϋσής, δεν ανεβαίνουν στο Σινά, αλλά συναναβαίνουν νοερά και καρδιακά με τον Κύριό τους «εις Ιεροσόλυμα», όπου Εκείνος επάνω στον σταυρό της θυσίας θα συντρίψει το κράτος του θανάτου και θα ανακεφαλαιώσει τα πάντα, τα παρελθόντα με την πίστη και τα μέλλοντα με την ελπίδα, στο σωστικό παρόν της θεϊκής αγάπης.

Σύνδεσμος της αγίας Τεσσαρακοστής με την Μεγάλη Εβδομάδα είναι το Σάββατο της αναστάσεως του Λαζάρου και η Κυριακή των Βαΐων. Αυτές οι δύο εορτές μαζί με τις τρεις πρώτες ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδος αποτελούν μία λειτουργική ενότητα.,

Προτού να εισέλθει ο Χριστός στην Ιερουσαλήμ, ανέστησε τον τετραήμερο νεκρό Λάζαρο, «πιστούμενος» την κοινή των πάντων ανάσταση προ του πάθους του, προαναγγέλλοντας έτσι τη νίκη και τον θρίαμβο κατά του θανάτου.

Την επόμενη ημέρα, Κυριακή των Βαΐων, εισοδεύει ως πράος και ταπεινός βασιλεύς «επί πώλου όνου» στην αγία Πόλη. Έρχεται «επί το εκούσιον πάθος», για να προδοθεί, να παραδοθεί και να σταυρωθεί «υπέρ γένους ανθρώπων».

Με βάγια φοινίκων τον προϋπάντησε ο παλαιός λαός. Με κλάδους νοητούς κεκαθαρμένων ψυχών και διανοιών τον προϋπαντά ο νέος λαός του, για να συναναβεί αυτοπροαίρετα και εθελούσια με τον Κύριό του, για να συμπορευθεί, να συσταυρωθεί, να συζήσει, να συναναστηθεί μαζί του στην ύψωση του δοξασμού της άνω Ιερουσαλήμ «εν τη βασιλεία των ουρανών».

Μεγάλη Εβδομάδα, και καθήμενοι «παρά τους πόδας» των ιερών υμνογράφων και μελωδών, συνειδητοποιούμε ότι λόγος και μέλος συμπορεύονται. Λατρεία και καλλιτεχνία αλληλοπεριχωρούνται. Κατάνυξη και ωραιότητα συνυπάρχουν. Λογική και συναίσθημα ισορροπούν. Πίστη και επιστήμη φιλιάζουν. Θεός και άνθρωπος κοινωνούν.

Η κατανυκτικότατη ακολουθία του Νυμφίου, σύνθεση αρχαιοτάτων λειτουργικών στοιχείων που απαρτίζουν την ορθρινή προσευχή της Εκκλησίας (όπως ψαλμοί, αιτήσεις, ευχές, εκφωνήσεις, στιχολογήσεις, απολυτίκια, τροπάρια, καθίσματα, ευαγγελικά αναγνώσματα, κανόνες, συναξάρια, μηνολόγια, υπομνήματα για το λειτουργικό και πνευματικό περιεχόμενο των ημερών, εξαποστειλάρια, αίνοι, απόστιχα κ.λπ.), εισάγει το πλήρωμα των πιστών, μέσα στο πλαίσιο του λειτουργικού χρόνου, στη βιωματική παροντοποίηση των συγκλονιστικών για τη σωτηρία τους γεγονότων που συνέβησαν 2000 χρόνια πριν.

Έτσι «τη αγία και μεγάλη Δευτέρα, μνήμην ποιούμεθα του μακαρίου Ιωσήφ του Παγκάλου και της υπό του Κυρίου καταρασθείσης και ξηρανθείσης συκής». Αλλά και γεγονότων που συνέβησαν από την είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα μέχρι την προδοσία.

Ο Ιωσήφ προτυπώνει τον Ιησού Χριστό, για το ταπεινό, το πράο και το ησύχιο ήθος, για την καθαρότητα, για την ένσταση στο άγιο θέλημα του Θεού, για τους διωγμούς και τις θλίψεις.

Ο Ιωσήφ φθονήθηκε από τα αδέλφια του, τα οποία αρχικά τον έριξαν σε βαθύ λάκκο, ενώ στη συνέχεια τον πούλησαν για τριάκοντα αργύρια και κατέληξε στον Πετεφρή, τον αρχιευνούχο του Φαραώ της Αιγύπτου. Ο Ιωσήφ, μη θέλοντας να παρασυρθεί σε ανήθικη πράξη με τη γυναίκα του Πετεφρή, συκοφαντήθηκε και φυλακίσθηκε. Στη συνέχεια, επειδή κατάφερε να ερμηνεύσει τα όνειρα του Φαραώ, εκείνος εκτίμησε τη σύνεση και τη σοφία του, καθιστώντας τον επιφανή και κύριο όλης της Αιγύπτου.

Ο Ιωσήφ με τη ζωή του, λοιπόν, προεικονίζει τον ίδιο τον Χριστό, ο οποίος φθονήθηκε από τους ομοεθνείς Του Ιουδαίους, πωλήθηκε από το μαθητή του για τριάκοντα αργύρια, κλείστηκε, όπως ο Προπάτορας στο βαθύ λάκκο, στον τάφο Του, κι αφού με τη δύναμή Του Αναστήθηκε, έγινε κυρίαρχος του κόσμου, εξαγοράζοντάς μας φιλανθρώπως από την δουλεία του διαβόλου.

Η άκαρπη συκή, που ξηραίνεται από την προσταγή του Κυρίου, υποδηλώνει την άκαρπη Συναγωγή των θρησκευτικών ταγών της εποχής του, αλλά και την κάθε ψυχή, που δεν καρποφορεί «τον ανήκοντα της αρετής καρπόν». Για να καλέσει τους πιστούς ανθρώπους στη συμπόρευση πίστεως και ήθους, θεωρίας και πράξεως, λόγων και έργων.

Οι Ευαγγελιστές Μάρκος και Ματθαίος, περιγράφουν το περιστατικό, κατά το οποίο ο Χριστός, φεύγοντας από τη Βηθανία πείνασε και, βλέποντας από μακριά μία συκιά, η οποία είχε μεν φύλλα, αλλά όχι καρπούς, την καταράστηκε. Το περιστατικό αυτό, οι Πατέρες της Εκκλησίας ερμηνεύουν ότι συμβολίζει την Συναγωγή των Εβραίων και γενικά την ζωή του Ισραηλιτικού λαού, που ήταν άκαρποι από καλά έργα.

Τα έθιμα

Πρόκειται για μέρα γενικού καθαρισμού των σπιτιών και ασβεστώματος των κοινόχρηστων χώρων και των αυλών, εν όψει της μεγάλης εορτής του Πάσχα. Σε ορισμένους τόπους τα παιδιά του χωριού πραγματοποιούσαν μια αγερμική περιφορά στα σπίτια, με τραγουδάκια, ευχές και επωδές που συχνά στρέφονται κατά των βλαπτικών εντόμων, όπως οι ψύλλοι.

Στη θρακική Μάδυτο, για παράδειγμα, τα παιδιά κρατούσαν ξύλινο σταυρό με μύρτα, και στα σπίτια όπου πήγαιναν τραγουδούσαν ένα χαρακτηριστικό αγερμικό τραγούδι μπροστά στο εικονοστάσι, εξορκίζονταν ταυτοχρόνως τους ψύλλους και τους ποντικούς, που απειλούσαν τόσο την δημόσια υγεία, όσο και τις επερχόμενες σοδειές, ταυτοχρόνως δε εύχονταν για την ευόδωση της σηροτροφίας, ζητώντας και παίρνοντας ως αμοιβή αβγά, τα οποία και θα βάφονταν αργότερα για το Πάσχα.

Το αγερμικό αυτό δρώμενο, γνωστό ως «ρουμάνι», σε άλλες περιοχές, όπως για παράδειγμα στα Δαρδανέλλια ή στη Λέσβο τελούνταν την Μεγάλη Πέμπτη, αποτελεί δε χαρακτηριστικό παράδειγμα ανοιξιάτικου και πασχαλινού γονιμικού παιδικού αγερμού.

Ethnos.gr