Το Φιδονήσι, η ΑΟΖ και τα τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα

Το Φιδονήσι ή Νήσος των Όφεων ή Serpent Island ή Zmiinyi island είναι νησί της Μαύρης Θάλασσας (Εύξεινου Πόντου), που ανήκει στην Ουκρανία.

Μέχρι τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία σίγουρα ήταν γνωστό κυρίως σε Ουκρανούς και Ρουμάνους. Σε ανύποπτο χρόνο, σε άρθρο μας στις 13 / 10 / 2019 με τίτλο «Οι αποφάσεις Διεθνών Δικαστηρίων για τις ΑΟΖ – τι σημαίνουν για την Ελλάδα», είχαμε αναφερθεί στην απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης για το αν το Φιδονήσι δικαιούται να έχει ΑΟΖ ή όχι. Η ιστορία του συγκεκριμένου νησιού παρουσιάστηκε εξαιρετικά σε άρθρο στο protothema.gr στις 26 / 02 / 2022. Το Φιδονήσι έγινε παγκόσμια γνωστό από την απάντηση των Ουκρανών στρατιωτών στους Ρώσους που τους προσέγγισαν με πολεμικό πλοίο και τους ζήτησαν να παραδοθούν. Πάντως, σύμφωνα με κάποιες μεταγενέστερες πληροφορίες, οι Ουκρανοί που υπεράσπιζαν το Φιδονήσι δεν σκοτώθηκαν, όπως πίστευαν όλοι αρχικά, αλλά αιχμαλωτίστηκαν. Εκείνο που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση στους «αμύητους» είναι γιατί οι Ρώσοι κατά την πρώτη μέρα της εισβολής στην Ουκρανία επιχείρησαν και πέτυχαν να καταλάβουν το Φιδονήσι. Τόσο μεγάλη αξία έχει ένα νησί (αν είναι νησί ,σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας) έκτασης 170 στρεμμάτων;

Το Φιδονήσι και τα κοιτάσματα πετρελαίου

Το Φιδονήσι είναι βραχώδες και σ’ αυτό υπάρχουν πολλά φίδια. Η σημασία του ωστόσο είναι μεγάλη, καθώς καθορίζει την υφαλοκρηπίδα μεταξύ Ουκρανίας και Ρουμανίας .Στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή του όμως ανακαλύφθηκαν δέκα εκατομμύρια τόνοι πετρελαίου και δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα εταιρείες κολοσσοί στον τομέα των πετρελαιοειδών να υπογράψουν συμβόλαια προοπτικής με Ουκρανία και Ρουμανία για τη μελλοντική εκμετάλλευση των «θησαυρών» που βρίσκονται κάτω από τον θαλάσσιο βυθό.

Ήδη από το 1995, λίγα χρόνια μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ, Ουκρανία και Ρουμανία βρίσκονταν σε αντιπαράθεση για το Φιδονήσι και την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ τους. Οι διαπραγματεύσεις που ξεκίνησαν ανάμεσα στις δύο χώρες το 1997 ήταν άκαρπες παρά τους 34 γύρους συνομιλιών. Να σημειώσουμε εδώ ότι Ουκρανία και Ρουμανία συμφώνησαν ότι τα μεταξύ τους σύνορα είναι απαραβίαστα και ότι κάθε μία από τις δύο θα απέχει από κάθε απόπειρα αλλαγής τους και οποιαδήποτε πράξη σφετερισμού εδάφους της άλλης. Στη συνέχεια παραθέτουμε αναλυτικότερα τη σχετική Συνθήκη.

Βέβαια σχετικά με το Φιδονήσι, η Ρουμανία ισχυριζόταν ότι σε αυτό δεν υπάρχουν μόνιμοι κάτοικοι και συνεπώς κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα, ενώ αντίθετα η Ουκρανία διατεινόταν ότι το συγκεκριμένο νησί είναι κατοικημένο. Για τον σκοπό αυτό μάλιστα εγκαταστάθηκαν στο νησί περίπου 100 Ουκρανοί στρατιωτικοί με τις οικογένειές τους. Τελικά, καθώς οι δύο χώρες δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν, προσέφυγαν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Το ΔΔΧ εξέδωσε την απόφασή του στις 3 Φεβρουαρίου 2009.

Το Δικαστήριο δεν οριοθέτησε την αιγιαλίτιδα ζώνη, καθώς αναγνώρισε την ισχύ της υφιστάμενης συμφωνίας καθορισμού των συνόρων, συμπεριλαμβανομένων των χωρικών υδάτων μεταξύ της Ρουμανίας και της Ουκρανίας (“Treaty between Romania and Ukraine of 17 June 2003,on the Romanian-Ukrainian State Border Regime, Collaboration and Mutual Assistance on Border Matters”), η οποία στο συγκεκριμένο ζήτημα επαναλαμβάνει τις ρυθμίσεις συμφωνιών μεταξύ της (τέως) ΕΣΣΔ και της Ρουμανίας: “Proces-Verbal of 27 September 1949 of the State Boundary” και “ 1961 Border Regime Treaty between Romania and the USSR”.

Η απόφαση του ΔΔΧ για το Φιδονήσι

Ας δούμε όμως με περισσότερες λεπτομέρειες την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης για το Φιδονήσι. Σύμφωνα με τον αείμνηστο Κρατερό Ιωάννου και την Αναστασία Στρατή στο βιβλίο τους «ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ» (4η έκδοση), το ΔΔΧ αναγνώρισε στο Φιδονήσι μόνο αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν. μ., όριο που είχε συμφωνηθεί ήδη από το 1949 μεταξύ της τέως ΕΣΣΔ και της Ρουμανίας και δεν αναγνώρισε στο νησί δικαιώματα υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. Η απόφαση αυτή κατά τους Ιωάννου – Στρατή αποτελεί μια ατυχή στροφή στη νομολογία της δεκαετίας του ‘60 και του‘80. Θυμίζουμε ότι η σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας υπογράφτηκε στο Montego Bay της Τζαμάικα στις 10 Δεκεμβρίου 1992. Οι αποφάσεις του ΔΔΧ της δεκαετίας του 1990 και του 2000 λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους τα νέα Δεδομένα που προέκυψαν από την σύμβαση αυτή.

Ωστόσο στην απόφαση του δικαστηρίου για το Φιδονήσι υπάρχουν πολλαπλές αναφορές στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας Τυνησίας-Λιβύης (1982) και Λιβύης – Μάλτας (1985) καθώς και στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στη Βόρεια Θάλασσα (1969), παραμερίζοντας νεότερες αποφάσεις του.

Η απόφαση αυτή, σύμφωνα με τους Κρατερό Ιωάννου και Αναστασία Στρατή, χαρακτηρίζεται από έλλειψη τεκμηρίωσης και εμπεριστατωμένης νομικής ανάλυσης, κυρίως ως προς τον προσδιορισμό της περιοχής των αλληλοεπικαλυπτόμενων διεκδικήσεων και των σχετικών ακτών των κρατών. Στις έννοιες αυτές το Δικαστήριο έδωσε μεγάλη βαρύτητα. Κατά την προσωρινή χάραξη της μέσης γραμμής, το ΔΔΧ δεν έλαβε υπόψη το Φιδονήσι, καθώς έκρινε ότι δεν αποτελεί μέρος της ακτής και ότι ενδεχόμενος συνυπολογισμός της θα είχε σαν αποτέλεσμα την ενσωμάτωση ενός εξωγενούς στοιχείου στις ακτές της Ουκρανίας και ουσιαστικά, σύμφωνα με αυτό, τον επαναπροσδιορισμό της γεωγραφίας (“judicial refashioning of geography”). Με την απόφαση του ΔΔΧ η Ρουμανία έλαβε το 80% περίπου της αμφισβητούμενης περιοχής και σημαντικό αλλά άγνωστο μερίδιο από τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της Μαύρης Θάλασσας.

Οι Ουκρανοί από την πλευρά τους ισχυρίστηκαν ότι τα περισσότερα κοιτάσματα βρίσκονται στο βυθό που δόθηκε στη χώρα τους, ενώ ο τότε(2009) πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτωρ Γιούσενκο τόνισε ότι η απόφαση ήταν δίκαιη και τελική.

Αποτίμηση της απόφασης του ΔΔΧ για το Φιδονήσι

Η απόφαση του ΔΔΧ για το Φιδονήσι, όπως και αυτή του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας (ΔΔΔΘ,η πρώτη από την ίδρυσή του), σχετικά με την οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων μεταξύ του Μπανγκλαντές και της Μιανμάρ (τέως Βιρμανίας) στον κόλπο της Βεγγάλης, δεν ήταν καθόλου ενθαρρυντική για τη χώρα μας, καθώς γινόταν (στην απόφαση του ΔΔΔΘ) έμμεση αναφορά σε ανώτερο δικαίωμα των ηπειρωτικών εδαφών έναντι των νησιωτικών. Αυτό μπορούσε να παρερμηνευθεί ακόμα και ως αμφισβήτηση του δικαιώματος των νησιών σε θαλάσσιες ζώνες.

Με την απόφαση όμως του ΔΔΧ στις 19 Νοεμβρίου 2012 στην υπόθεση της Εδαφικής Διαφοράς και Θαλάσσιας Οριοθέτησης μεταξύ Νικαράγουας και Κολομβίας, διακηρύσσεται ανεπιφύλακτα το δικαίωμα όλων των νησιών, νησίδων και βράχων σε αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ναυτικών μιλίων, βεβαιώνεται εκ νέου η πάγια νομολογία περί υπεροχής της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ καθώς το ΔΔΧ δεν δέχτηκε το επιχείρημα της Νικαράγουας ότι τα νησιά δικαιούνται μόνον θύλακα υφαλοκρηπίδας και επίσης με την απόφαση του Δικαστηρίου, τονίζεται ότι η χάραξη της οριοθετικής γραμμής δεν πρέπει να αποκόπτει τα νησιά από τις θαλάσσιες ζώνες που δικαιούνται.

Το Αιγαίο και το Φιδονήσι

Ένα θετικό αποτέλεσμα που προκύπτει από την απόφαση του ΔΔΧ για το Φιδονήσι είναι ότι δεν έλαβε καθόλου υπόψη του και δεν κάνει καμία αναφορά στο ότι ο Εύξεινος Πόντος είναι κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα κάτι που επικαλείται συνεχώς η Τουρκία για το Αιγαίο.

Τέλος, η «Θαλάσσια Οριοθέτηση στη Μαύρη Θάλασσα» αφορούσε την επήρεια μεμονωμένου νησιού στο πλαίσιο της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ κρατών με παρακείμενες ακτές, σε αντίθεση με τον ελλαδικό θαλάσσιο χώρο όπου τα νησιά της χώρας μας αποτελούν σχεδόν το 1/3 της ελληνικής επικράτειας και η οριοθέτηση με τα γειτονικά κράτη εμπεριέχει κατά κύριο λόγο αντικείμενες ακτές. Όπως έχουμε ξαναγράψει, δεν υπάρχει νομολογία και δεδικασμένο στις αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης ,ωστόσο υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα νησιά του Αιγαίου και το Φιδονήσι.

Επίλογος

Ο, επιεικώς, παράλογος πόλεμος στην Ουκρανία κάποια στιγμή θα τελειώσει. Η αναίτια και αδικαιολόγητη ρωσική εισβολή, πιθανότατα, θα συνοδευτεί από τη βίαιη προσάρτηση ουκρανικών εδαφών. Το Φιδονήσι ,όσο μικρό σε έκταση κι αν είναι, έχει μεγάλη στρατηγική σημασία λόγω της θέσης του, ενώ τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή του το καθιστούν ακόμα πιο σημαντικό.

Κατά την άποψή μας, η επίθεση των Ρώσων στο Φιδονήσι την πρώτη κιόλας μέρα του πολέμου δεν ήταν καθόλου τυχαία. Μένει τώρα να δούμε μετά το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία, που ευχόμαστε να έρθει πολύ σύντομα, αν το νησί όπου αναπαύεται σύμφωνα με τη μυθολογία μας ο Αχιλλέας, παραμείνει στην Ουκρανία ή περάσει σε ρωσικά χέρια…

Πηγή: ΚΡΑΤΕΡΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ-ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΣΤΡΑΤΗ «ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ», 4η έκδοση, ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2013