Ι.Ν. Αγ. Σπυρίδωνος Πύργου: Αφιέρωμα στους Αγίους των Γραμμάτων και της Ελληνικής Παιδείας, τους Τρεις Ιεράρχες
1) ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΦΩΣΤΗΡΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΣ ΠΟΥ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΤΟΥΣ ΜΙΜΗΘΟΥΜΕ!
Τρία μεγάλα αναστήματα. Τρεις διάνοιες σπινθηροβόλες, πανεπιστήμονες. Τρεις καρδιές ανδρείες, γενναίες, είναι οι Tρεις Ιεράρχες, οι προστάτες των Γραμμάτων και της Ελληνικής Παιδείας που τους γιορτάζουμε κάθε χρόνο 30 Ιανουαρίου, όλους μαζί. Το 1841 με διάταγμα του Όθωνα στο ανεξάρτητο Ελληνικό κράτος, καθιερώνεται και επισήμως η εορτή των Τριών Ιεραρχών ως εορτή της παιδείας και των γραμμάτων, ενώ στα 1856 το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας εκπαιδεύσεως προσδιορίζει την 30η Ιανουαρίου ως εορτάσιμη ημέρα σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Έτσι πλέον η 30η Ιανουαρίου δεν είναι μια απλή ημέρα αργίας, αλλά μια ημέρα γιορτής της παιδείας και των γραμμάτων, είναι η μέρα που τιμούμε και γιορτάζουμε τους τρεις μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας μας, τον Μεγάλο Βασίλειο, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Οι τρεις αυτοί μεγάλοι Ιεράρχες πέτυχαν τον συνδυασμό και τη σύνθεση του Οικουμενικού Ελληνικού πνεύματος με το κήρυγμα της Χριστιανικής αγάπης, της αρχαίας Ελληνικής ή αλλιώς κλασικής παιδείας με τη Χριστιανική πίστη και παράδοση.
Ο Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε στη Νεοκαισάρεια του Πόντου το 330 μ.Χ. Μεγάλωσε και ανατράφηκε μέσα σε Xριστιανικό περιβάλλον, κάτω από τη φροντίδα της μητέρας του Εμμέλειας. Όταν οι περίφημες σχολές της Καισάρειας δεν είχαν να του προσφέρουν τίποτα περισσότερο, ο Βασίλειος έφτασε στην ξακουστή Αθήνα. Τόση ήταν η φιλομάθειά του, που σπούδασε Ιατρική, Ρητορική, Αστρονομία, Γεωμετρία, Θεολογία. Περισσότερο όμως προόδευσε στην αρετή και τη Χριστιανική ζωή. Έτσι αρνήθηκε τη δόξα των ανθρώπων και τη φήμη του σοφού κι αφιερώθηκε στον Θεό. Έγινε ο γνωστός Αρχιεπίσκοπος Καισαρείας, που έμεινε στην ιστορία ως Μέγας και ως Επίσκοπος της αγάπης, με τη γνωστή «Βασιλειάδα». Στο έργο αυτό της φιλανθρωπίας αφιέρωσε όλα του τα πλούτη και όλη του τη ζωή, μέχρι την κοίμησή του το 350 μ.Χ.
Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος ήταν φίλος και συσπουδαστής του Βασιλείου, συνομήλικός του. Σπούδασε κι έγινε κάτοχος όλης της γνωστής σοφίας. Γρήγορα όμως τ΄άφησε όλα και αφοσιώθηκε στον Χριστό. Ως επίσκοπος της Ναζιανζού και ως Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, πολέμησε με ευγλωττία και γενναιότητα όλες τις αιρέσεις και κράτησε την πίστη μας ανόθευτη. Για την προσφορά του στην ορθοδοξία ονομάστηκε «Θεολόγος» και είναι ο δεύτερος που παίρνει αυτόν τον «τίτλο» μετά τον ευαγγελιστή Ιωάννη. Λιγότερο γνωστό, αλλά αξιόλογο, είναι το ποιητικό του έργο, που σήμερα πολλοί το μελετούν και το θαυμάζουν.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος γεννήθηκε λίγο αργότερα, γύρω στο 350 μ.Χ., στην Αντιόχεια της Συρίας. Ο ξακουστός δάσκαλος Λιβάνιος τον προόριζε για διάδοχό του στην Αντιόχεια. Μα ο Ιωάννης προτίμησε να αφιερωθεί στον Θεό. Με φλογερά και δυνατά κηρύγματα έσπειρε το λόγο του Θεού σε πολλά μέρη αλλά και στην Κωνσταντινούπολη ως Πατριάρχης. Σε κάθε ομιλία του μαζευόταν πλήθος πολύ. Χάρη στην ευγλωττία του πήρε το όνομα Χρυσόστομος! Όμως οι εχθροί της αλήθειας, μεταξύ των οποίων και η αυτοκράτειρα, την οποία έλεγχε για τις αδικίες της, τον έστειλαν στην εξορία τρεις φορές. Την Τρίτη φορά πέθανε από τις κακουχίες, δοξολογώντας τον Θεό.
Η προσφορά των τριών Ιεραρχών στην ανθρωπότητα είναι μοναδική. Θεμελίωσαν την Ορθοδοξία, γι΄ αυτό και τους λέμε
Πατέρες. Μορφώθηκαν Ελληνικά και δίδαξαν Ελληνικά. Οι μεγάλοι σοφοί της εποχής μας αντλούν από την ανεξάντλητη σοφία τους. Είχαν χαρίσματα και πήραν φροντισμένη αγωγή από τα σπίτια τους και κυρίως από τις μητέρες τους, την Εμμέλεια, τη Νόνα και την Ανθούσα. Όμως με τη δική τους επιμέλεια, τον κόπο και την προσπάθεια έγιναν μεγάλοι. Αγωνίστηκαν ασταμάτητα, προσευχήθηκαν αδιάκοπα και ασκήθηκαν στον αγώνα της αρετής. Έτσι έγιναν οι πρωταθλητές της ευσέβειας, της αρετής, της αγιότητας αλλά και των γραμμάτων και της σοφίας.
Σε μία εποχή στην οποία τα πάντα εξελίσσονται με ταχύτατους ρυθμούς, ας μην ξεχνούμε τα μηνύματα των Τριών Ιεραρχών και ας μην ξεχνούμε να συνδυάζουμε τη γνώση με την αρετή, την πρόοδο στην επιστήμη και την τεχνολογία με την αγάπη και τη φροντίδα για τον συνάνθρωπο, με την αλληλεγγύη και τη συμπαράσταση σε κάθε άνθρωπο που έχει ανάγκη η χρειάζεται βοήθεια. Γιατί η αληθινή γνώση είναι αυτή που μεταλαμπαδεύει το φως του Χριστού! Τιμώντας κυρίως φέτος τους τρεις μεγάλους Ιεράρχες και φωστήρες, τους προστάτες αγίους της Ελληνικής και Χριστιανικής παιδείας, τον Μέγα Βασίλειο, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, οι οποίοι με το φως που σκόρπισαν με τη ζωή και τα έργα τους φώτισαν την ανθρωπότητα σε μία δύσκολη και μεταβατική εποχή, δεν μπορούμε παρά να στρέψουμε το βλέμμα μας και στους διδασκάλους του Γένους μας, οι οποίοι στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς, εμπνεόμενοι από το παράδειγμα των Τριών Ιεραρχών, μεταλαμπάδευσαν τις αρχές και τις αξίες της Ελληνικής και της Χριστιανικής Παιδείας στους μαθητές τους, φώτισαν με αυτές τις ψυχές τους και τις προετοίμασαν για τον μεγάλο ξεσηκωμό του Γένους μας το 1821.
2) ΟΙ ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣΤΕΣ ΑΓΙΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ…
Σήμερα αγαπητοί μας φίλοι και οι Χριστιανοί μας, που η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τόσο έντονη κοινωνική αδικία, που καθένας νοιώθει «το δίκαιο να τον πνίγει» και είναι στα όρια να πάρει «το νόμο στα χέρια του». Σήμερα που είναι έτοιμος να οργανωθεί και να αγωνιστεί εναντίον όλων αυτών που έμμεσα ή άμεσα τον εκμεταλλεύονται και του «ρουφάνε το αίμα», πυκνώνοντας τις τάξεις των «αγανακτισμένων». Σήμερα, λοιπόν, τι θα μπορούσαν να πουν στους ανθρώπους αυτούς της σημερινής εποχής, τρία γεροντάκια που έζησαν τόσο παλιά, οι Τρεις Ιεράρχες; Θα λέγαμε αγαπητοί μας ότι οι Τρεις Ιεράρχες είναι τα πιο κατάλληλα και επίκαιρα πρόσωπα για τους ανθρώπους της σημερινής εποχής. Γιατί, χωρίς υπερβολή, ανήκουν στον λεγόμενο «αντιεξουσιαστικό χώρο»! Ναι έτσι ακριβώς. Αντιτάχθηκαν με την κακώς νοούμενη εξουσία και δεν δίστασαν να τα βάλουν με τους ισχυρούς της εποχής τους.
Ας θυμηθούμε λοιπόν: Ο Μέγας Βασίλειος αντιμέτωπος με τον αυταρχικό έπαρχο Μόδεστο που «απειλούσε θεούς και δαίμονες» για να αρέσει στον αιρετικό αυτοκράτορά του Ουάλη. Ο Ιερός Χρυσόστομος αντιμέτωπος με την ματαιόδοξη Αυτοκράτειρα Ευδοξία και τις μηχανορραφίες της για να τον εξοντώσει. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος αντιμέτωπος με τους πληρωμένους εγκληματίες που ήθελαν να του κλείσουν το στόμα. Και όλα αυτά γιατί τους ενοχλούσε το Κήρυγμά τους και τους έλεγχε η ακεραιότητα του ήθους τους. Προσπάθησαν να τους εξαγοράσουν, δεν πουλήθηκαν όμως. Τους απείλησαν, δεν φοβήθηκαν. Τους κακοποίησαν και δεν λύγισαν! Αλλά και ο αγώνας τους ήταν ευγενής. Δεν πήραν τα καδρόνια στα χέρια, δεν έκαναν καταστροφές, δεν επιδόθηκαν σε «πλιάτσικο», δεν φορούσαν κουκούλες! Έκαναν τον αγώνα τους επώνυμα και όχι ως «γνωστοί άγνωστοι». Για αυτό και ο αγώνας τους δεν ήταν περιθωριακός αλλά ήταν στο επίκεντρο της κοινωνίας και των εξελίξεων και είχαν την εκτίμηση, τον σεβασμό και την συμπαράσταση του λαού χάριν του οποίου αγωνίζονταν! Το μυστικό τους; Κοινό και για τους Τρεις: Η ζωντανή σχέση τους με τον Ιησού Χριστό και την Αγία Εκκλησία Του!. Από εκεί αντλούσαν θάρρος, δύναμη, σταθερότητα, διάκριση. Η σχέση τους με τον Κύριο μας, άνοιγε τους ορίζοντές τους και μπορούσαν να διακρίνουν και να κρίνουν σωστά τα ανθρώπινα πράγματα, όπως το είπε ο Κύριος: «καὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς», ενώ διαβεβαίωνε ότι «ἐγὼ εἰμὶ ἡ Ὁδὸς καὶ Ἀλήθεια καὶ ἡ Ζωή». Η σχέση με τον Ιησού Χριστό είναι σχέση με την Αλήθεια και σχέση με την μοναδική προϋπόθεση να είναι κανείς ελεύθερος!
Ας μη μας διαφεύγει διόλου αγαπητοί μας, ότι υπάρχουν χώροι, «κέντρα αποφάσεων», αντιλήψεις, που δεν θέλουν να έχουμε σχέση με το Θεό και την Αγία Εκκλησία του! Ειδικά δεν θέλουν οι νέοι μας, να έχουν αυτή τη σχέση. Γιατί δεν θέλουν να είμαστε ελεύθεροι. Φοβούνται τους ελεύθερους νέους γιατί δεν είναι διαχειρίσιμοι! Για αυτό στους δύσκολους και ζοφερούς καιρούς μας, πρέπει να παραμείνουμε ενωμένοι με τον Κύριο και την Αγία Εκκλησία του! Είναι επιτακτική πλέον να παραμείνουμε ελεύθεροι, αλύγιστοι, ανυποχώρητοι, ασυμβίβαστοι και σταθεροί στις Θρησκευτικές και Ηθικές αρχές μας. Για να έχει νόημα και να είναι όμορφος και αποτελεσματικός ο αγώνας μας. Όπως αυτός των Τριών Ιεραρχών!
3) ΓΙΑΤΙ ΕΟΡΤΑΖΟΥΝ ΣΤΙΣ 30 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΕΝΩ Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΕΧΕΙ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΕΟΡΤΗ;
Η αιτία για την εισαγωγή της εορτής των Τριών Ιεραρχών στην Εκκλησία είναι το εξής γεγονός: Κατά τους χρόνους της βασιλείας του Αλεξίου του Κομνηνού τον 11ο αιώνα, ο οποίος διαδέχτηκε στη βασιλική εξουσία τον Βοτανειάτη, έγινε στην Κωνσταντινούπολη φιλονικία ανάμεσα σε λόγιους και ενάρετους άνδρες. Άλλοι θεωρούσαν ανώτερο το Μέγα Βασίλειο, χαρακτηρίζοντας τον μεγαλοφυΐα και υπέροχη φυσιογνωμία, αφού με τις ομιλίες του ερεύνησε σε βάθος τη φύση των όντων, με τις αρετές του αμιλλούνταν με τους αγγέλους, δεν συγχωρούσε πρόχειρα και εύκολα τους αμαρτάνοντες και αφού κατά το ήθος ήταν σοβαρός και δεν είχε τίποτε το γήϊνο. Τον θείο Χρυσόστομο τον υποβίβαζαν, με την αιτιολογία ότι, σε αντίθεση προς τον Μέγα Βασίλειο, συγχωρούσε τους αμαρτάνοντες εύκολα, χωρίς τον επιβαλλόμενο έλεγχο.
Άλλοι τοποθετούσαν ψηλά τον θείο Χρυσόστομο και τον θεωρούσαν ανώτερο από τον Μέγα Βασίλειο και τον Γρηγόριο με την αιτιολογία: ότι ήταν πιο συγκαταβατικός στις διδασκαλίες του, ότι με την ωραία και σαφή διατύπωση των νοημάτων και σκέψεων του καθοδηγούσε αποτελεσματικά τους ανθρώπους και τους προσέλκυε στη μετάνοια, ότι είχε συγγράψει πλήθος μελίρρυτους λόγους και ότι διακρινόταν για τη ρητορική του δεινότητα. Και τέλος άλλοι, προσκείμενοι στο Γρηγόριο το Θεολόγο, θεωρούσαν αυτόν ανώτερο από τους δύο άλλους, δηλαδή από τον Βασίλειο και τον Χρυσόστομο. Και τούτο, γιατί, όπως έλεγαν, με την κομψή και ποικιλμένη φράση του, καθώς επίσης τους βαθυστόχαστους λόγους του και το γοητευτικό και πλούσιο λεξιλόγιο του υπερέβη όλους τους ξακουστούς για την Ελληνική παιδεία και φιλοσοφική συγκρότηση και όλους τους διακρινόμενους για την Εκκλησιαστική παιδεία και Θεολογική κατάρτιση.
Η φιλονικία αυτή είχε ως αποτέλεσμα να διαιρεθούν τα πλήθη των Χριστιανών και άλλοι ονομάζονταν Ιωαννίτες, άλλοι Βασιλείτες και άλλοι Γρηγορίτες. Γύρω λοιπόν από τα ονόματα αυτά συνεχιζόταν η φιλονικία και κάθε ομάδα έμενε σταθερή στη θέση της. Μετά από χρόνια όμως εμφανίστηκαν οι μέγιστοι αυτοί Ιεράρχες, πρώτα καθένας χωριστά και στη συνέχεια και οι τρεις μαζί, στον Ιωάννη τον επίσκοπο της πόλεως Ευχαΐτων, κάποια ώρα που ερμήνευε ιερά κείμενα. Ο Ιωάννης είχε μεγάλη θεολογική κατάρτιση αλλά και γνώση της Ελληνικής παιδείας, όπως φαίνεται από τα συγγράμματά του. Είχε φτάσει, επίσης, στο άκρο της ηθικής τελειότητας.
Εμφανίστηκαν λοιπόν στον Ιωάννη και εμφανίστηκαν στ’ αλήθεια, όχι σε όνειρο και του είπαν: «Εμείς, όπως βλέπεις, είμαστε ένα ενώπιον του Θεού και δεν υπάρχει καμιά αντίθεση ούτε αντιδικία ανάμεσα μας. Όμως, κάτω από τις ιδιαίτερες χρονικές συγκυρίες και περιστάσεις που βρέθηκε καθένας μας, κινούμενοι και καθοδηγούμενοι από το Άγιο Πνεύμα, γράψαμε σε συγγράμματα και με τον τρόπο του ο καθένας, διδασκαλίες που βοηθούν τους ανθρώπους να βρουν το δρόμο της σωτηρίας. Επίσης, τις βαθύτερες θείες αλήθειες, στις όποιες μπορέσαμε να διεισδύσουμε με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, τις συμπεριλάβαμε σε συγγράμματα που εκδώσαμε. Και ανάμεσα μας δεν υπάρχει ούτε πρώτος ούτε δεύτερος· αλλά, αν ειπείς τον ένα, συμπορεύονται δίπλα του και οι δύο άλλοι.
Σήκω λοιπόν και δώσε εντολή στους φιλονικούντες να σταματήσουν τις έριδες και να παύσουν να χωρίζονται για εμάς. Γιατί εμείς και στην επίγεια ζωή που ήμασταν και στην ουράνια που μεταβήκαμε, φροντίζαμε και φροντίζουμε να ειρηνεύουμε και να οδηγούμε σε ομόνοια τον κόσμο. Και όρισε μία ημέρα να εορτάζεται από κοινού η μνήμη μας· και καθώς είναι χρέος σου, να ενεργήσεις να εισαχθεί η εορτή στην Εκκλησία και να συνταχθεί η σχετική ιερή ακολουθία. Ακόμη ένα χρέος σου είναι· να παραδώσεις στις μελλοντικές γενιές ότι εμείς είμαστε ένα για το Θεό. Βεβαίως και εμείς θα συμπράξουμε για τη σωτηρία εκείνων που θα εορτάζουν τη μνήμη μας, γιατί νομίζουμε πως έχουμε και εμείς κάποια παρρησία ενώπιον του Θεού. Αφού, λοιπόν, είπαν τα λόγια αυτά, φάνηκαν ότι πέταξαν προς τον ουρανό, καταλαμπόμενοι από ένα φως υπερκόσμιο και καλώντας ονομαστικά ο ένας τον άλλο.
Ύστερα από το θαυμαστό αυτό γεγονός, ο θείος εκείνος άνδρας, ο επίσκοπος Ευχαΐτων Ιωάννης, σηκώθηκε και έκαμε ό,τι του εισηγήθηκαν οι Άγιοι. Επέβαλε δηλαδή την ηρεμία και τη γαλήνη και στο πλήθος και στους φιλονικούντες λογίους και ενάρετους άνδρες (και αυτό έγινε εύκολα, γιατί ήταν ξακουστός για την αρετή του και τον σέβονταν) και εισήγαγε στην Εκκλησία την εορτή των Τριών Ιεραρχών, ώστε να εορτάζονται από κοινού και να δοξάζεται ο Θεός. Επειδή βρήκε ότι μέσα στον Ιανουάριο μήνα υπήρχαν εορτές και για τους τρεις αυτούς Αγίους, στη 1 Ιανουαρίου για το Μέγα Βασίλειο, στις 25 για τον θείο Γρηγόριο και στις 27 για τον θείο Χρυσόστομο, τους ένωσε και σε μια κοινή εορτή, στις 30 Ιανουαρίου, την οποία και στόλισε με κανόνες και τροπάρια και λόγους εγκωμιαστικούς, όπως τους ταίριαζε. Τα άσματα της ακολουθίας αυτής τα συνέθεσε ο Ιωάννης κατά νεύση και φωτισμό των τριών αγίων Ιεραρχών και έτσι όχι μόνον δεν υπολείπονται σε τίποτε από παρόμοια που έχουν σκοπό τον έπαινο Αγίων, άλλα είναι και ανώτερα από όλα αυτά·και θα είναι και ανώτερα από όσα μελλοντικά θα συνταχθούν.
Επιμέλεια Πρεσβύτερος Νικόλαος Κατσηδήμας
